O LE TALA O LE ‘IETOGA

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 31 March 2016, 12:00AM

Ona toe faapea lea o le Alii-Talofa e ia Lautivunia-ua tele aso o leiloa, ae lelei ona outou o i Toga e su’e.Ona o lea ua su’e i Fiti ma motu uma lava o Tonga, ae ua le maua lava. Ona sau ai lea o le su’ega i Samoa.

Ona afe lea o le vaa i Falefa. Ona alu ane lea o le isi tamaloa e utuvai. E faalogo atu Leutelelei’ite  o asa mai le tagata i le vai. Ona faapea lea o le alii: O le tagata o loo utu vai-ua le tauilo vai o tagata folau.

Ua toe faalogo atu Leutelelei’ite  i le tagata o asa i le vai-ona faapea lea o lana upu-‘Ua le tauilo vae o tagata folau-ua asa sasae le vai’. Ona toe alu lea o le vaa i Tonga. Ua fesili le Tuitoga pe o fea o i ai Lautivunia?

Tali tagata Tonga-“Ua le iloa.”Ae tasi le tagata o loo i Samoa na fai mai lana tala ina ua matou o ane i le vai…! Ona toe fai atu lea o le Tuitoga-“Toe foi le vaa i Samoa ma ia taunuu ia Leutele-na te ta’u mai-poo fea o i ai Lauativunia.

Ona toe foi mai lea o le vaa i Samoa ma fesili ia Leutele-Poo fea o i ai Lautivunia-pe na te iloa? Ona fai atu lea o Leutele-“Ō ina aumai tagata Samoa o loo i Tonga. A o’o mai-ona ‘ou ta’u atu lea o le mea o loo i ai Lautivunia.

Ona alu lea o le va’a ua aumai tagata Samoa sa i Tonga. Ona fai atu lea o Leutelelei’iite e faapea: O le a ta’u atu le mea o i ai Lautivunia! Ona fai ai lea o le ‘lafofua’ e Leutele’i’ite : “E to’iē! La to’iē! O Mulioaiga; Sa foua (nei) e le Lautivunia; Sa pa niu-ae na ia sopoia; sa pa filimoto ae na ia laasia-O tuna ma ula o loo pi’ia le pola-O puga ma one-o taea le otaota;

O Leatoia  ma Leagonia- o fono o le ‘ava a Tuitoga na lua molia-O le lau o le fiso ma le lau o le tolo na ia aumaia-Ua tago i ai le Tuitoga ma na saesaeia-ma ia nutinutia ma togi i fafo-pe ni a ia? O se fotu i ‘ulumanu’a na ia loma’ia;

O se tifitifi na ia foloolaina-le laufanua o Toga na ia telea’ia. Le Tuitoga e -ua e faasulu lava pasia o falala! Ona fai atu lea o Leutelelei’ite-O mai inā o-o Lautivunia o loo tanu faatu lava i le vaiva’a o le Aniva.

Ona o ai lea o Tonga-ua eli le mea na ta’u atu e Leuteleleiite i le vaiva’a-ona maua ai lea o Lautivunia. Ona sau lea o le folauga a le afafine o le Tuitoga-taunuu i Amoa i Savaii. Ona faa-uo lea o le afafine o le Tuitoga ma le Alii o Amoa.

Ona fai lea o a la talanoaga-ma ua faapea atu le teine. “O loo i ai le ‘ietoga na avatu e fafine Samoa i lo’u tama- e matua lelei lava. Ona fai atu lea o le alii-‘E mafai ona e poloa’i i ai e aumai le ‘Ie? Ona fai mai lea o le teine-e mafai ona aumai.

Ona tusi lea i ai o le teine-ona aumai lea o le ‘ie taunuu i Savaii-ua igoa o le ‘ietoga’-ona ua toe aumai mai Tonga. Ona fai ai lea o le Fale Lalaga i Amoa ma faata’ita’i ai le faiga o le ‘ie mai Toga.

 

O LE TALA I LE MUMUA I FAGASA:

Na sau le folauga a Li’avaa mai sasa’e. Ona taunuu lea i Fagasa. O le masani a lea alii e inu ‘ava lava i le vasa. Ona fai atu lea i lona afafine o Sina-“Funa e-alu ia ina utu vai o le ‘ava. Ona alu lea o le teine ua utu vai.

Ua o’o i le isi taimi-ona fai atu lea o le alii-e faae’e le vaa. Ona alu lea o le vaa-ua matua mamao mai Samoa. Ona fai atu lea o Li’avaa ia Sina-mama se ‘ava-a’o Sina ua galo i Fagasa. E sau ma lana utuga-vai-ua alu le vaa-ona a’au ane lea o Sina i tai i le a’au-ona ta’ei ai lea o ana vai.

Toe fai atu Liavaa ia Sina-mama se ‘ava.Ona su’e mai lea e le ‘auvaa ua leai se tamaitai.Ona latou ta’u atu lea i le alii-‘Ua galo Sina i le nuu sa tatou i ai! Ona tu lea i luga o Li’avaa-ma fai atu i le ‘auvaa-‘Afai ua galo Sina-ia outou o i le nuu ua galo ai Sina e pei outou o ni i’a.

Ua laga le ‘auvaa ma tulioso i lalo- ua tago le tagata ia i lana nonu ma lana fa’i. Ua feausi ma taunuu i le nuu na galo ai Sina. Ona liu mumua uma lava lea o le ‘auvaa; a’o Sina ua tu atu i uta ma le ilitea ma talo mai ia vave atu i uta.

Ua taunuu mai i le matafaga-ona o atu lea o le nuu la’u mai i uta-e aumai ae taufai tagi. A vaai mai mumua o ‘u’u atu se laau a se tagata e ta ai- ona ‘emo’emo vale lava lea o latou mata e pei o mata o le tagata.

A maua mai la ia i’a- ona tuu lea i lotoama’a ma e ta’itolu masina o auaua’i. E oo mai lava i aso nei- o loo a’e lava i uta ia ia i’a i tausaga uma.

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 31 March 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>