Manatu O Le Fa’atonu - Tagata Finau ina ia siitia le manuia o isi tagata o Tupa’i Jack Chen. Ua falepuipui i le tau faasese?

By Faaliliu e Seagaitumua Tupuola 19 June 2016, 12:00AM

O le Alii Saina faipisinisi, o Jack Chen, e foliga mai o se tagata e matua agalelei tele, ma o se uo lelei foi a Samoa. 

Ua tula’i mai lea manatu ina ua faalogoina e faapea na foa’i e Mr Chen se tupe e NZ$250,000 (ST500,000), i le Iuni Lakapi a Samoa i le faagasologa o taaloga mo le Ipu a le Lalolagi i le 2011, e tusa ai ma le Palemia o Tuilaepa Sailele Malielegaoi.

Fai mai a ia e ese ai mai le foa’i a Mr. Chen i le iuni lakapi, “na ia faia foi le tele o galuega mo Samoa.” Mo se faata’ita’iga, ua manino mai o ia sa ta’imua i se galuega faa-itulagi  le e faitau afe ma afe lita o le sua o le nonu mai Samoa”o le a auina atu i vaa i le maketi a Saina.

O le 2012  na faavaeina ai se kamupani e faamautu i Niu Sila e igoa o le “Pure Pacifica”. Sa i ai ona lālā i le Atu Kuki, Niue ma Samoa, ma na ia faalauiloaina e faapea o le a na faatauina le nonu mai atumotu e faatau atu i Saina, lea o le a faamafu faatasi ai ma le sua o le tipolo ma faatau atu e avea ma mea inu.

Ma e o’o mai lava i le taimi nei-e aliali mai e faapea o Mr Chen lea ua tuuina atu i ai le suafa matai  o Tupa’i-sa aafia foi i se fale talimalo e faitau miliona ma miliona lona tau-e faapea e fausia i Sasina, o le nuu lea o le Fofoga Fetalai muamua o le Palemene o Laaulialemalietoa Leuatea Polataivao, o ia lea ua avea nei ma Minisita o Faatoaga ma Faigafaiva.

Ma o le tala fou mai Saina e faapea. Fai mai ua falepuipui “Tupa’i Jack Chen ona o faiga tau faasese,” ma o ana fuafuaga uma sa galue ai iinei i Samoa i le faagasologa atoa o lea taimi, ua amata  ona ma’anuminumi ona ua faifai malie lava ona mou atu i le mea e galo ai mea uma. 

O lea fe’au na faao’o mai e le South China Morning Post, fai mai i taimi amata o lenei masina, na falepuipui ai Tupa’i Jack Chen mo le fitu tausaga ma le iva masina, ona o le taupulepule i se taumafaiga “leaga” e faasese lana kamupani ma le faafesuiaiga o oloa. Ioe, o lenei tala, na muamua aliali mai i totonu o Samoa, i le aso 12 o Iuni 2016.

Ae poo le a lava, e lelei ona tatou toe faitau tasi lava i ai ma ia matua aoaoina ai.

Fai mai: 

O le isi ona igoa o Chen Keen, Tupa’i na ia faalilo lana sootaga se tasi o itu tete’e o May Wang, ina ua na taumafai e faalilo lana sootaga ma le isi itu tete talanoa i le pule sa i luma atu o lana Natural Dairy o le (NZ) Holdings ina ia faatau ni faatoaga se 22 i totonu o Niu Sila i le 2009.

O le sifi-lea e faapea o se tagata taiulu o tagata Saina i totonu o Niu Sila ina ua uma ona se’e atu i ai-na maua muamua e le Faamasinoga Maualuga e nofosala i ni solitulafono se lua tau tapupepulega leaga e faasese ai ae o le isi moliaga o le faaaoga o tupe leaga e sili atu i le HK$85 miliona.

O Wang lea foi e igoa ia May Hao, fai mai le tala, na falepuipui mo le valu tausaga ma le tolu masina, ae o le itu tete’e lona tolu o Eric Yee, lea foi sa na pulea teugatupe a le kamupani, na faasala i le falepuipui mo le lima tausaga. Na faamaonia lo la nofosala i lea lava moliaga tau faiga tau gaasese.

.O le faasalaina o Chen ma Wang i le Aso Gafua-na sasa pala e le Tamaitai Faamasino o Anthea Pang Po-kam-lea to’alua ona o le faaaogaina o le tulaga faamauina o le kamupani ma le ma tulafono o oloa tau maketi a le aai-e saili ai tupe mo a la’ua fuafuaga tau solitulafono.  

O sea gaoioiga solitulafono o se tasi lea o solitulafono e tatau ona taofia, o le faaaliga lea a le tamaitai, ma na toe ta’ua ai e faapea o le mea na fai e lea to’alua ua faatama’ia ai le faatuatuaga o tagata lautele i le maketi o oloa a le atunuu. Sa mulimuli ane ona mau tala   le faamasinoga e faapea na faalafi e Chen sootaga a lana pisinisi ma Wang mai le faafesuaiga o oloa a le aai ma tagata fai sea o le Natural Dairy (NZ) Holdings, lea sa avea muamua ma China Jin Hui Mining Corporation, o le taimi lea na ia taumafai ai ia maua ni faatoaga mai le kamupani a Niu Sila o le Crafarms Group, i le va o le aso 7 o Me 2009 ma Iulai 19, 2010. O ia faatoaga na faatau e Wang, o se tagata Saina lea ma malaga mai i Niu Sila, mo le NZ$259 miliona (HK$1.4 Piliona) ae lei toe faatauina atu i le China Jin Hui Mining Corporation ona o le fautuaga a Chen mo le NZ$500 miliona.

Sa le mafai foi e lea to’alua ona faailoa atu i le ta’ifau leoleo o oloa tau maketi ma tagata fai sea e uiga i le tau moni o Crafarms, lea sa faamatalaina fai mai o se “kamupani lapisi” e se tasi o molimau..E ui lava i le taumafaiga a le faafesuia’iga o oloa e saili se faamaninoga mai lea to’alua e uiga i le la sootaga, ae sa matauina e le Faamasino, ae sa tumau pea i le la mau –e leai se la fesootaiga. 

Sa faaigoaina e Pang lo la le mafai ona faailoa atu i tagata fai sea e uiga tau sa’o o faatoaga-ma o se faiga leaga lea, ma na toe ta’ua ai e faapea afai ua le logoina tagata fai sea, o le avanoa lea e fai ai se faaiuga e malamalama lelei.  

Na teena e le faamasino le talia le feutanaiga a lea to’alua e faapea-e leai ni tupe maumau na tulai mai, a’o la tuuina atu le aia tatau a tagata fai sea i le tulaga faigata. Ae ui o lea na faaitiitia e le tamaitai le faasalaga o Chen i le ono masina mai le valu tausaga muamua ma le tolu masina, ina ua na iloa e faapea o Chen o le tama autu lea i totonu o le nuu o tagata Saina-talu ona ia se’e atu i Niu Sila.

Na aloa’ia foi e le faamasinoga saofaga ma tupe foa’i na fai e Chen i le tele o tausaga i le atunuu, Niu Sila ma Samoa. O le mea uiga ese o lea itu, o le upu mulimuli lava o loo i totonu o le faaiuga a le Tamaitai Faamasino o Anther Pang Pokams e le manuia, o “Samoa.”

Talofa e ia Samoa ! Aisea lava i taimi uma ua toso atu ai o ia i totonu o lenei palapala ona o fuafuaga leaga a tagata faatautala e leai se uiga? 

Ma e aliali mai e peiseai o le faamoemoe ia avea ma mea e matua tiga mo tagata uma, o le mafuaga a le Faamasino o Po-Kam mo le faaitiitia o le faasalaga o Tupa’i ona ua loa ona ia tuuina atu saofaga ma foa’i tau tupe ia Samoa, ma o le uiga o lena mea-o i tatou uma lava.  I le taimi nei la-faamata o faalogo mai lo tatou palemia?

E moni ‘ea na foa’i mai se NZ$250.000 (ST500,000) i le Iuni Lakapi a Samoa i le faagasologa o le Ipu a le Lalolagi i le 2011, talu ai ua uma ona ia faailoa i tagata uma lava? E le tioa ona avea Tupai ma tagata lea ua i ai i le taimi nei, ma o le pogai lea ua falepuipui ai nei o ia ona o le tau faasese!

Ma-ona e peiseai e le o se mea faatiga tele lea mea, ia o le Minisita fou lenei faatoa tofia e avea ma Minisita o Faatoaga, o Laauli Leuatea Polataivao-sa avea o ia ma Fofoga Fetalai o le Palemene ua mavae atu-fai mai ua matua le fiafia tele o ia ona ua falepuipui Tupa’i i le tau faasese. Ia-o le a sona manatu- sa tatau ‘ea ona fai ia Tupai ina ua mae’a ana faiga tau faasese i totonu o Niu Sila? Sa tatau i le Faamasino o Po-kan ona faasa’oloto o ia ina ia sa’oloto ai e sola i Samoa? 

Ae mo lea faletalimalo e faitau miliona lona tau i Sasina-o le nuu lea o Laauli-lea fai mai sa aofia ai foi le tagata e teu faafaigaluega ana tupe o Jessie James-lea fai mai e aafia ai foi, ae le’i auai Laauli. 

Fai mai a ia: “E tatau ona tatou iloa lelei gaoioiga tau taaviliga o le tamaoaiga o le lalolagi ia e afaina ai tupeteu faafaigaluga e pei o le galuega tele tau le faletalimalo i Sasina. “O lo’u tiute o le saili o avanoa,”

O le uiga o lana faamatalaga na te le’i faamaninoina. Ae ui o lea, o lona ta’ua o le elele lea o loo fausia ai lenei galuega, sa faaalia e Laauli se tulaga faaeteete. “Afai e le tino mai,” o lana faaaliga lea, “o le a tumau pea lea fanua i le nuu, ma o loo faagasolo pea feutanaiga mo le aga’i i luma mo le galuega ina amata i se taimi vave i le lumana’i.” Ae mo le Palemia o Tuilaepa, o lona talitonuga e faapea o le toesea o Tupa’i Chen-o le a  le afaina tele ai le galuega tau nonu.

Fai mai a ia: “Tusa lava pe ua le taunuu ana polokalame tau le nonu  e toatele tagata ua totoina le nonu ma o lea ua latou seleesle i taui e ala i le faaaogaina e isi kamupani.” Poo le a lava, e talitonu Tuilaepa e anoano mea ua fai e Tupa’i Chen mo Samoa-ma i le taimi nei-Ou te faamoemoe e faapea a uma ona tuli lona faasalaga i le falepuipui, ia toe fo’i mai.”

Na ia toe ta’ua: “Poo le a lava, e le umi se taimi e tuli ai lona faasalaga i le falepuipui i nei aso. Tatou te le iloa, e ono mafai ona toe fo’i mai o ia ma faaauau le galuega lelei na ia amataina.”

Tupa’i Jack Chen. 

O le tagatanuu o Saina lea na ia foa’i mai le NZ$250,000 (ST500,000) i le Iuni Lakapi a Samoa i le faagasologa o le Ipu o le Lalolagi i le 2011, ae mulimuli ane ona falepuipui i Hong Kong mo le valu tausaga ma le tolu masina mo faiga pi’opi’o.

O se tagata e sailia manuia mo tagata i aso nei! E moni ‘ea lea mea? 

By Faaliliu e Seagaitumua Tupuola 19 June 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>